اولین مرحله از بررسی تفاوت طبع و مزاج، کسب دانش درباره هر یک از آن‌هاست. طبع، طبیعت هر فرد است و به صورت ارثی به وی منتقل می‌شود و عوامل زیادی همچون وراثت، منطقه جغرافیایی، تغذیه و… در چگونگی شکل گرفتن آن تاثیر پذیر هستند. طبع در حقیقت حالت بدنی است که فرد با آن متولد می‌شود و نمی‌توان آن را عوض کرد. مزاج تشکیل شده از چهار گروه می باشد که عبارتند: از صفرا، دم، سودا و بلغم که هر کدام در بدن فردی بیشترین سطح را به خود اختصاص داده است. طبع را نمی‌توان تغییر داد، اما مزاج با توجه به نوع غذاهای مصرفی قابل تغییر است.
انواع طبع
بسته به این که در چه خانواده‌ای و در چه اقلیم جغرافیایی به دنیا آمده‌اید، یکی از این طبع‌ها را خواهید داشت.
- طبع سرد
- طبع گرم
- طبع معتدل
۱) ویژگی‌های افراد دارای طبع سرد
طبع سرد به نوعی طبع قالب در اکثر نقاط جهان است. کسانی که همیشه سرما تا عمق جانشان نفوذ می‌کند و پوستی به رنگ روشن دارند در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. افراد دارای طبع سرد خونسرد هستند و کمتر می‌توان عصبانی شدن آن‌ها را دید. این افراد میل زیادی به استراحت و خواب دارند و عموماً کم انرژی هستند.
افراد دارای طبع سرد سفید شدن مو را زودتر از سایرین تجربه می‌کنند و ممکن است ریزش مو داشته باشند. این افراد نبضشان کند می‌زند و غذایی که می‌خوردند دیرتر هضم خواهد شد. از مشکلاتی که پیش روی افراد با طبع سرد قرار دارد می‌توان به این نکته اشاره کرد که این گروه بیشتر ممکن است به بیماری‌هایی مانند ام اس یا پارکینسون مبتلا شوند.
۲) ویژگی‌های افراد با طبع گرم
تعداد افرادی که طبع گرم دارند نسبت به افراد دارای طبع سرد کمتر است. افراد زودجوش و برونگرا که با دیگران زودتر صمیمی می‌شوند و از طرفی بیشتر عصبانی می‌گردند از جمله افراد دارای طبع گرم هستند.
افراد با طبع گرم میل زیادی به خوردن شیرینیجات دارند و همیشه بدنشان داغ است. همین موضوع سبب می‌شود که مرتب عطش داشته باشند. علایمی مانند تعریق، جوش و خارش پوست یا شوره سر در این افراد بیشتر است.
۳) ویژگی‌های افراد دارای طبع معتدل
تعداد افرادی که طبع معتدل دارند نسبت به افراد دارای طبع سرد و گرم کمتر است. این افراد معمولاً حساسیت‌های خاصی نسبت به دما و غذاهای مختلف نشان نمی‌دهند و بدنشان با شرایط محیطی مختلف سازگار است.
با وجود این که افراد دارای این طبع به لحاظ خلق و خو و … پایدارتر هستند؛ اما به دلیل این که بدن آن‌ها در برابر غذا و شرایط آب و هوایی واکنش نشان نمی‌دهد، احتمال این که بیماری نهفته و بدون علایم داشته باشند زیاد است.
مزاج ها
از نظر طب سنتی انسان‌ها دارای مزاج‌های متفاوت و متمایز از یکدیگر هستند و شما برای داشتن زندگی سالم باید به مزاج خود آگاه باشید. بسیاری از مشکلاتی که برای افراد به‌وجود می‌آید، ناشی از عدم آشنایی با مزاج است از جمله شایع‌ترین و مهمترین این مشکلات می‌توان به جوش و آکنه، یبوست، سردرد‌های شدید، کمبود انرژی، احساس خستگی، سردی و… اشاره کرد. طب سنتی بر این باور است که جهان خلقت و انسان از چهار عنصر اصلی یعنی آب (سرد و‌تر)، آتش (گرم و خشک)، خاک (خشک و سرد) و هوا (گرم و‌تر) تشکیل شده است و مزاج انسان‌ها از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن هویدا می‌شود.
انواع مزاج ها در طب سنتی
متاسفانه امروزه اکثر افراد تشخیص انواع مزاج ها را نمی دانند و از این رو نمی توانند مزاج خود را تشخیص دهند و بشناسند و با خوردن غذاهای و نوشیدنی هایی که با مزاج شان سازگار نیست سبب ایجاد انواع و اقسام بیماری ها در بدن خود می شوند. بر این اساس مهم ترین عامل پیشگیری و درمان بیماری ها در طب سنتی، شناخت مزاج های چهارگانه است.
از این رو مزاج شناسی برای افراد بسیار مهم است. چرا که شما با شناخت مزاج ها می توانید برای حفظ سلامتی و همچنین درمان بیماری های خود اقدام کنید. برای این کار هم حتما باید مزاج پایه خود را بشناسید. در واقع شما با مزاج شناسی و تشخیص مزاج خود می توانید تغذیه و سبک زندگی خود را آن تنظیم کنید.
مزاج گرم و خشک یا صفراوی:
برای شناخت این مزاج باید توجه داشته باشید که اصولا افرادی که دارای این نوع مزاج هستند لاغر اندام هستند. همچنین استخوان بندی این گروه درشت است و رنگ سفیدی چشم و پوست این افراد کمی به زردی می زند. افرادی که دارای این مزاج هستند به شدت گرمایی هستند و در تابستان دچار مشکل می شوند. از این رو در اکثر مواقع دچار عطش و خشکی دهان می شوند.
از خصوصیات رفتاری این گروه می توان گفت که معمولا این افراد بسیار پر انرژی و پرتحرک و پر جنب و جوشی هستند. علاوه بر اینکه باهوش و زیرک هستند بسیار زود عصبانی می شوند و به همان سرعت بسیار زود نیز آرام می شوند. همچنین افراد دارای این مزاج بسیار پر حرف هستند.
اگر هنوز هم در مزاج شناسی این گروه مشکل دارید باید بدانید که از دیگر ویژگی های مزاج صفراوی این است که این دسته از افراد تمایل زیادی به خوردن ترشیجات مانند ترشک و سرکه و لواشک و .. دارند. همچنین از دیگر عادات غذایی این گروه این است که تمایل زیادی به خوردن غذاهای سرد نظیر خیار و کاهو و هندوانه دارند و تمایل به خوردن شیرینیجات در آن ها بسیار کم است.
مزاج گرم و تر یا دموی:
از دیگر انواع مزاج ها است. لذا افرادی که دارای این مزاج هستند دارای پوستی سرخ و سفید و هیکلی درشت می باشند. این افراد دارای موهای پرپشتی هستند و تحمل گرما و سرما را ندارند. در واقع این افراد نه گرمایی هستند و نه سرمایی ولی در کل در سرما تحمل بیشتر دارند.
این دسته از افراد هم قدرت حرکات بدنی خوبی دارند و هم از قدرت هضم و اشتهای خوبی برخوردارند. همچنین این افراد نسبت به سایر مزاج های دیگر در ابتلا به فشار خون و بیماری های قلبی استعداد بیشتری دارند.
از نظر رفتاری افرادی که دارای مزاج دموی هستند اعتماد به نفس بالایی دارند و بسیار جسور و شجاع هستند. این افراد بسیار ریسک پذیر هستند و همچنین نظمشان از افراد صفراوی کمتر است.
این دسته از افراد بسیار مهربان و آرام هستند ولی در صورت عصبانی شدن دست به کارهای خطرناک می زنند. میل به رهبری در این افراد بسیار بالاست. ذائقه غذایی این گروه هم به شیرینی می کشد و هم به ترشی و در کل تمام غذاها را می خورند.
مزاج سرد و خشک یا سوداوی:
افرادی که دارای این مزاج هستند معمولا دارای پوست سفید و سرمایی هستند. به این صورت که این افراد به راحتی در سرما، گرم نمی شوند. همچنین این افراد نسبت به سه گروه دیگر بیشتر تمایل به خوابیدن دارند. از این رو بیشتر اوقات احساس ضعف و کمبود انرژی دارند.
خصوصیات رفتاری این دسته از مزاج ها نظم و ترتیب و دوراندیشی زیاد است. همچنین افرادی که دارای این مزاج هستند بسیار افراد خونسرد و دقیقی هستند که میل زیادی به تحلیل و ارزیابی دارند. لذا افرادی که دارای این دسته هستند از نظر روانشناسی افراد درونگرا شناخته می شوند.
مزاج سرد و تر یا بلغمی:
ﺁخرین دسته از انواع مزاج ها می باشد. افرادی که دارای این مزاج هستند معمولا چاق و سفید و با موهای کم پشت هستند. از نکات قابل توجه این است که افرادی که دارای این مزاج هستند نسبت به سایر مزاج ها کمتر تشنه می شوند و معمولا دهانشان مرطوب است. این افراد در طول شبانه روز زیاد می خوابند و کم انرژی هستند و زمستان از نظرشان بدترین ماه است.
از نظر رفتاری کند و کم انرژی و بسیار آرام و صبور هستند و نسبت به سایر مزاج ها به ندرت عصبانی می شوند. شیرینیجات و خوراکی های گرم و ادویه جات در راس ذائقه ی این افراد قرار دارد. همچنین غذاهای سرد مانند ترشیجات زیاد باب طبع آن ها نیست.
غذای مناسب افراد با هر طبع و مزاجی
هرکس با شناخت طبیعت خود باید غذای مناسب طبع و مزاج خود را برگزیند و بیشتر آن نوع غذاها را مصرف کند. مثالی می زنیم :
فردی که طبع دارد باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار و آش آلو و آب زرشک و خیار و مرکبات و ماست و… مصرف کند تا گرمی و حرارت ذاتی او تعدیل شود و در سلامت جسمی و گوارشی به سر ببرد . چنین فردی باید کمتر گرمی بخورد و هرگاه غذاهای گرم مصرف کرد به همراه آن اقلام سرد و خنک نیز بخورد وگرنه عوارض گرمی ( جوش و خارش بدن – گرگرفتگی – بیقراری – کهیر – سوزش سر دل – آفت دهان و… ) او را آزار خواهد داد.
بر عکس فردی که طبع سرد دارد باید غذا های گرم مصرف کند تا سردی ذاتی او تعدیل شود و در سلامت و تعادل جسمی و گوارشی به سر برد. چنین فردی باید کمتر سردی بخورد و هرگاه غذاهای سرد مصرف کرد باید همراه آن اقلام گرم را نیز مصرف کند وگرنه عوارض سردی (بی حالی ضعف و سستی – خواب آلودگی – نفخ معده – پف آلودگی صورت و …) او را آزار می دهد.
به همین خاطر در طب سنتی هر غذایی یک مصلح دارد که با توجه به غذای مناسب طبع و مزاج در هر فرد سردی و گرمی غذا را به تعادل می رساند. مثلا مصلح برنج، زیره و مصلح نان، رازیانه و مصلح گوشت، پیاز و مصلح عدس، گلپر و مصلح انار، گلاب و مصلح شیر، هل و گلاب و مصلح مرغ، زغفران و… برشمرده شده است.
به طور کلی، سرکه، آبلیمو و آبغوره مصلح تمام غذاهای گرم؛ و سیاهدانه و عسل مصلح تمام غذاهای سرد محسوب می‌شوند . امروزه تقریباً مصرف این مصلحات با غذاها کنار گذاشته شده است که سبب کاهش کم و کیف، جذب و هضم غذا خواهد بود.
سه مورد اغذیه (معتدل) مناسب برای هر فرد با هر مزاجی
- آبگوشت
- فسنجان
- باقالا شوید پلو
لیست مصلح غذاها
در مقابل هر ماده غذایی، چند مصلح برایتان جمع آوری کرده ایم که شما می‌توانید هر کدام را با هم و در کنار هم نوش جان کنید:
- کاهو با سکنجبین
- خیار با نعناع و گل سرخ
- برنج با زیره سیاه
- دوغ با کاکوتی و آویشن
- چای با آبلیمو
- تخم مرغ با دارچین
- ارده با شیره انگور
- عدسی با گلپر
- آش جو با فلفل سیاه
- آبگوشت با پیاز، دمبه و آویشن
- کباب با سماق
- ماهی با گردو، فلفل سیاه و سیر
- روغن حیوانی با عسل، سرکه و آبلیمو
- ماست با شیره و عسل و سیاهدانه
- گوشت گوسفند با سماق
- آش جو با زیره و آبغوره
- شیر با گلاب و هل
- نان گندم با رازیانه و سیاهدانه
- باقلا با گلپر
- انار با گلاب
- انواع آش با فلفل سیاه
